Metafizyka Santayany posiada kartezjański punkt wyjścia: jedynie lefleksja nad podmiotem uprawnia do sądów o przedmiocie. Zgodnie z tym założeniem, sądy o rzeczywistości zewnętrznej budować należy w oparciu o uprzednią analizę świadomości i doświadczenia wewnętrznego.

Pozostając pod wpływem założeń metodologicznych tradycji kartezjańskiej i empiryzmu angielskiego, rozpoczął Santayana kształtować swą wizję świata właśnie z pozycji immanentnych przeżyć i doznań podmiotu. Doszedł wszelako do zgoła odmiennych wniosków ontologicznych aniżeli Karte- zjusz czy empiryści brytyjscy. Rezultatem, który osiągnął, nie jest ani kartezjańska dualistyczna koncepcja świata, ani też subiektywny obraz rzeczywistości, lecz zantropologizowania, pluralistyczna metafizyka, w której na równi uprzywile- jowane są różnorodne ujęcia świata, właściwe dla wszystkich niemal typów ludzkiego doświadczenia: refleksji zdroworozsądkowej, myślenia naukowego, wyobraźni i imaginacji, intuicji, emocjonalnych i estetycznych przeżyć, czynności wartościujących itp.

Z perspektywy doświadczenia wewnętrznego, któremu nadał rangę podstawowego i rozstrzygającego kryterium orientacji człowieka w świecie, uzasadniony jest tak świat przedmiotów i zjawisk materialnych, jak i świat wartości łącznie z innymi wytworami świadomości ludzkiej.

Została tu w ogóle zatarta granica pomiędzy immanentną (podmiotową) a zewnętrzną (przedmiotową) sferą rzeczywistości. Santayana wyróżnia cztery główne dziedziny rzeczywistości, które są przedmiotem badań czterech kolejnych tomów Realms of Being, a mianowicie: dziedzinę esencji (the realm of essence), dziedzinę materii (the realm of matter), dziedzinę prawdy (the realm of truth) oraz dziedzinę ducha (the realm of spirit).